تاکنون، عمده روش‌های سنجش در روانشناسی و علوم اجتماعی بر اساس آزمون‌های خودسنجی (خودگزارش‌دهی) بنا شده‌اند. به این معنا که شرکت‌کنندگان و آزمودنی‌ها، خود اقدام به پاسخگویی به سوالات نموده و ارزیابی به عهدۀ خود پاسخگویان است.
علی رغم حجم وسیع پژوهش‌هایی که در این زمینه و با استفاده از این ابزارها صورت گرفته، مولفان به طور عمده بر این عقیده اند که حتی اگر فرد دارای سوگیری خودآگاه به دلیل منافع ثانوی نباشد، به احتمال زیادی به طور ناخودآگاه میلی به بهتر و یا بدتر نشان دادن خود دارد.
به همین دلیل، اعتبار نتایج چنین ابزارهایی همیشه با نوعی از ابهام مواجه بوده است، زیرا وجود و میزان چنین سوگیری‌هایی در پاسخ‌های افراد غیر قابل سنجش و کنترل بوده است. همچنین، جهت سوگیری (مثبت یا منفی) در طول زمان حتی در یک فرد هم ممکن است تغییر نماید
روش‌های خودگزارش‌دهی، بر اساس چک لیست‌هایی هستند که در آنها از پاسخ دهندگان خواسته می‌شود رخدادهایی را که تجربه کرده‌اند بر اساس لیستی استاندارد انتخاب نموده و یا شدت آنها را بیان نمایند. در فرم‌های خودگزارش‌دهی، انتخاب یا حذف رخدادهای مرتبط با سازه/متغیر مورد سنجش بر عهدۀ خود پاسخگویان است. فرم‌های خودگزارش‌دهی به عنوان مواردی ذهنی تلقی شده و احتمال سوگیری پاسخ دهنده در آنها بالاست.
یکی دیگر از مشکلات فرم‌های خودگزارش‌دهی، عدم تفاهم پژوهشگران و شرکت کنندگان با هم بر سر تعریف، نمودها، و معنای سازۀ مورد سنجش است. افزون بر این، اتکای بسیار بر چک لیست‌های خودگزارش‌دهی ارزشیابی زمینه‌ها و ویژگی‌های عینی یک رخداد خاص را با مشکل مواجه نموده است.
قالب آزمون‌های خودسنجی
شکل رایج آزمون‌های خودگزارش‌دهی بصورت مداد و کاغذی و یا فهرست‌هایی چاپ شده بصورت فرم/دفترچه است. امروزه بواسطه پیشرفت تکنولوژی، فرم‌های نرم‌افزاری آنلاین، آفلاین، و حتی بصورت اپلیکیشن گوشی‌های هوشمند ارائه شده‌اند. برای استفاده از نسخه‌های نرم‌افزاری آزمون‌های روانشناسی بخش سیستم‌های سنجش کامپیوتری را ملاحظه فرمایید.
انواع معروف آزمون های خودسنجی (خودگزارش‌دهی)
نمونه‌های متعدد و معروف فرم‌های خودگزارش‌دهی شامل SCL-90-R، GHQ-28، MMPI-2، MCMI-III، CPI، NEO-PI-R، NEO-FFI-R، Jackson-5، مقیاس استرس پلیس ایران (IPSS)، پرسشنامه استرس/فرسودگی شغلی HSE، مقیاس درجه بندی سازگاری مجدد اجتماعی (SRRS)، پرسشنامه سبک‌های رفتاری به هنگام استرس (SUS)، پرسشنامه استرس شغلی اسیپو (OSI-R) می باشند.
سایر موارد شامل چک لیست اختلال استرس پس از سانحه – نسخه غیرنظامی (PCL)، پرسشنامه تنش های محیط کار (WES)، پرسشنامه مقابله با استرس (CISS)، پرسشنامه استرس شغلی اسپیلبرگر، پرسشنامه راهبردهای مقابله ای (CRI)، پرسشنامه استرس هوانوردی، STAXI-II، NAS-PI، پرسشنامه پرخاشگری AQ، پرسشنامه هوش هیجانی بار-اُن، IRQ/CIRQ، MBTI، پرسشنامه شخصیت آیزنک (EPQ)، پرسشنامه افسردگی کودکان و نوجوانان CADS، پرسشنامه افسردگی بک (BDI-I & II)، پرسشنامه ناامیدی بک، پرسشنامه ناامیدی کازدین هستند.
نکات مهم در انتخاب آزمون‌های خودسنجی (خودگزارش‌دهی)
پیش از هر چیز، لازم است یادمان باشد آزمون‌های خودسنجی (خودگزارش‌دهی) تنها ابزارهایی برای افزایش دقت و کمک به تصمیم گیری متخصصان روانشناسی، جامعه شناسی، و منابع انسانی (حوزه های صنعتی و سازمانی) است، نه ملاک تصمیم گیری متخصصان. مهمترین عامل برای تصمیم گیری متخصص، قضاوت بالینی و دانش و هنر وی در امر ارزیابی/ارزشیابی است.
اولین نکته مهم در انتخاب آزمون‌های خودسنجی (خودگزارش‌دهی)، تناسب این آزمون ها با اهداف فعالیتی غربالگری، سنجش، تشخیص، و یا درمان است. به این معنا که در گام نخست لازم است دریابیم ابزار مورد استفاده ما مربوط به جامعه مورد نظر می باشد. پرسشنامه های بالینی (همچون MCMI، MMMPI، و …) مربوط به افرادی هستند که حداقل ظنّ تشخیصی متخصص روانشناسی/روانپزشکی بر اختلالی روانی بوده و سپس برای اطمینان دقیق تر از این ابزارهای استفاده می شود.
نکته دوم اعتبار درونی و بیرون ابزار است که شامل همگرایی با سازه نظری و مشابهت با سایر ابزارها در سنجش سازه نظری مورد نظر است. منظور از سازه نظری، آن مفهوم، کیفیت، ویژگی، خصلت، و یا صفتی است که به دنبال سنجش آن هستیم.
نکته سوم، تبلیغات در مورد پرسشنامه ها است. بسیاری از آزمون‌های خودسنجی (خودگزارش‌دهی) امروزی، بیشتر حاصل دسترنج تاجران حوزه منابع انسانی و روانشناسی بوده و هیچ گونه سندی دالّ بر صحت آنها نیست. ساده ترین روش، بررسی تعداد مقالات موجود در مورد کاربرد این ابزارها در سایت های علمی بین الملل همچون PubMed و ScienceDirect است. ابزارهایی همچون DISK، Wave، HTPI و تقریباً تمامی پرسشنامه هایی که مدعی سنجی خصوصیات مدیران و کارکنان برتر هستند، جزو این دسته قرار می‌گیرند.
نکته چهارم همخوانی آزمون با جامعه مورد بررسی است. بسیاری از آزمون‌های خودسنجی (خودگزارش‌دهی) تنها بر روی دانشجویان روانشناسی اجرا و هنجاریابی شده اند و حتی موارد فارسی آنها نیز به همین صورت بوده است. در عنی حال، گروه سنی، گروه شغلی، و مسایل زبانی/نژادی نیز در تفسیر نتایج به طور کامل تاثیرگذار هستند.
در ادامه برخی از آزمون‌های خودسنجی (خودگزارش‌دهی) جدید معرفی شده‌اند:
پژوهشگران دانشگاه پاری-اس کرتی، و دانشگاه جنوب پاریس در همکاری با مرکز سنجش و تنظیم بازار اروپا به طراحی پرسشنامه فشار روانی پسوریازیس (I-BOP) پرداختند.
الن و آرتور آرون به طراحی مقیاس شخصیت حساس (HSPS) در 7 مرحله پرداختند که از مصاحبه کیفی عمیق و قیاس با MBTI آغاز شد و با مقایسه‌های متعدد در گروه‌های جمعیتی مختلف و مقیاس‌های شخصیتی گوناگون به نتیجه رسیده است.
پروفسور مری روتبارت و دیوید ایوانز به طراحی پرسشنامه خلق و خوی بزرگسالی (ATQ) پرداختند تا بتوانند پیوندی عملی بین نظریه حساسیت به تقویت گری، نظریه شخصیت گلونینگر و نظریه پنج‌عاملی کاستا و مک‌کری ایجاد نمایند.
اضطراب اجتماعی لیبوویتز شامل ترس و اضطراب غیرعقلانی و نامرتبط با محیط اجتماعی در زمینه مشاهده، تحقیر در جمع، قضاوت و یا سرزنش شدن توسط دیگران در اجتماع است.
پرسشنامه فراشناخت-30 (MCQ-30) مقدمه یکی از مفاهیم خاص و جذاب سال های اخیر در روانشناسی شناختی، فراشناخت است. این مفهوم به عنوان پایه و اساس بسیاری از مشکلات کارکردی و نیز اختلالات روانی مورد بررسی قرار گرفته و بویژه در زمینه سلامت روان جایگاهی ممتاز کسب نموده است. فراشناخت یک مفهوم چند وجهی است […]
پرسشنامه آلکسی تمیمیا پرت (PAQ) مقدمه آلکسی تیمیا (بی واژگانی خلقی) اشاره به خصوصیاتی در فرد دارد که بر اساس آن وی دچار مشکلاتی در زمینه شناسایی احساسات، توصیف احساسات، تفکر رو به بیرون و ظرفیت پایین تخیل/ تصویرسازی ذهنی است. به نظر می رسد این خصوصیت ها نشانگر نقایص پردازش هیجانی، پردازش شناختی، و […]
پرسشنامه شخصیت خودشیفته (NPI):سنجش بالینی و سازمانی
پرسشنامه شخصیت خودشیفته (NPI) مقدمه منظور از شخصیت خودشیفته (نارسیسیت) اشاره به رویکردی دیرپا در فکر و رفتار دارد که فرد به میزان زیادی درگیر توجه به خود و برتر دیدن خود نسبت به بقیه است. از دیدگاه روانشناسی، افراد خودشیفته بسته به میزان شدت این صفت، عاشق تصویری تحریف شده، بزرگ نمایی شده، […]
مقیاس خودآگاهی هیجانی (ESAS) مقدمه یکی از اجزای پایه برای رشد شخصیت، تحول فردی، و بهبود عملکرد در تمامی عرصه های فعالیت، شناخت فرد از خود است که به آن خودآگاهی گفته می شود. خودآگاهی عنصر کلیدی تمامی روان درمانی های و آموزش های روانی محسوب می شود، طوری که تقریباً در تمامی مکاتب روانشناسی، […]
مقیاس دشواری‌های تنظیم هیجانی (DERS) مقدمه هیجان از دیرباز به عنوان راهی میانبر برای ارتباطات بین فردی شناخته شده است. هیجان ها منابع عظیمی برای درک، تفسیر، واکنش و انتقال اطلاعات بین افراد محسوب می شوند. به باور بسیاری از متخصصان علوم اعصاب، بیش از 90% پردازش های مغزی ما هیجانی بوده و نئوکرتکس تنها […]
پرسشنامه سبک تنظیم هیجانی (ERQ) مقدمه تا مدت ها فرض غالب این بود که آینده افراد حسب توانایی های عقلانی و تفکر آنها (به زبان ساده هوش آکادمیک) قابل پیش بینی است. حتی بسیاری از متخصصان پا را فراتر گذاشته و تنها پل پیشرفت افراد در زندگی را میزان هوش آکادمیک آنها می دانستند. در […]
مقیاس شخصیت نوروساینس عاطفی (ANPS) مقدمه امروزه دیگر شخصیت به عنوان یک مدل و الگوی رفتاری و تفکر در نظر گرفته نمی شود. بلکه دیدگاه جدید شامل ترکیب بررسی های خلق و خو به همراه هیجانات است. به نظر می رسد بخش زیادی از تغییرات شخصیتی که برای درک ابعاد روانی-شخصیتی و پیش بینی های […]
(در صورت جذابیت و علاقمندی به موضوع، مطلب را برای دیگران نیز بازنشر فرمایید).
IPBSES انتستیتو علوم روانی زیستی اجتماعی اقتصادی (رزا مایند)
(در صورت جذابیت و علاقمندی به موضوع، مطلب را برای دیگران نیز بازنشر فرمایید).
کانال تلگرام 
