روانشناسی: دامنه و محدوده

رشته روانشناسی چیست: تعریف موارد مجاز و ممنوع

??رشته روانشناسی: تعریف و دامنه

یکی از آخرین رشته‌هایی که از حوزه فلسفه جدا شده، رشته روانشناسی است. تعاریف متعددی در مورد این رشته از دانش موجود است که طی زمان دستخوش تغییرات پر شماری شده و این تغییرات همگام با پیشرفت علم ادامه خواهند یافت. حسب پارادایم فعلی و موجود، روانشناسی علم [و دانش] بررسی رفتار و فرآیندهای ذهنی است.

در ابتدا رشته روانشناسی صرفاً معطوف به بررسی انسان بود، اما امروزه دامنه‌های آن نه تنها به تمامی موجودات زنده، که به طراحی هوش مصنوعی و شناخت نحوه کنش‌وری ربات‌ها نیز رسیده است. شاید بهتر باشد، بجای واژه رفتار، از کنش‌وری و تعامل استفاده شود تا بتوان هم ارتباط بهتری با حوزه‌های گسترده اجتماعی برقرار نمود و هم اینکه درک بهتری از جامعیت روانشناسی بدست آورد.

از دیدگاه فنی، آنچه که در روانشناسی طی حدود ۱۵۰ سال اخیر بدست آمده است، در حوزه شناسایی روان نیست، بلکه بیشتر شناسایی کنش‌وری و عملکرد موجودات زنده است. در ابتدا در روانشناسی، رویکردها درون‌نگرانه و بر مبنای تحلیل وضعیت درونی افراد بود، اما امروزه مشخص شده است، آنچه به نام روح یا روان از دیدگاه تخصصی شناخته می‌شود، امری فراتر از دانش و تخصص این رشته است. حوزه‌های بررسی بطور عمده شامل کنش‌وری (رفتار) بیرونی و کنش‌وری (رفتار) درونی موجودات است. هم‌چنین، این کنش‌وری به دو بخش عمده کلامی و غیرکلامی تقسیم می‌شود.

??محدوده روانشناسی

تا مدت‌ها، تلقی از دانش روان‌شناسی تنها معطوف به موارد درون‌فردی و درون‌ذهنی بود. اما امروز هیچ روانشناسی نمی‌تواند منکر تاثیرات متقابل محیط درونی و بیرون موجودات بر یکدیگر در پردازش‌ها و کنش‌وری‌هایش شود و تقریباً در تمامی برنامه‌ریزی‌ها و فرمول‌بندی‌های مداخله و درمان، یکی از مهم‌ترین اصول، اصلاح محیط پیرامون زندگی فرد، در خانواده، محیط تحصیل، محیط کار، و محل زندگی است. به طور خاص، رویکرد محیط درمانی در روانشناسی برای پاسخ به نیازهای مداخله‌ای اصلاح محیط زندگی بوجود آمده است.

امروزه روانشناسی شامل حوزه‌های عمده عمومی، سلامت، بالینی، روان‌درمانگری، شخصیت، عصب‌روانشناسی، روانسنجی، روانشناسی اجتماعی، روانشناسی صنعتی و سازمانی، روانشناسی ورزشی، روانشناسی خانواده، مشاوره (شغلی، خانواده، تحصیلی)، روانشناسی مدرسه، روانشناسی تربیتی، روانشناسی کودکان استثنائی و … است. هم‌چنین حوزه‌های نوینی چون روانشناسی دین، روان‌تاریخ، روانشناسی سالمندی، نورومارکتینگ، و روانشناسی فلسفی نیز به تازگی بعنوان گرایش‌هایی در سطح کارشناسی ارشد و دکترا نویدبخش پژوهش‌های جدید در روانشناسی هستند. از لحاظ کاری، فعالیت‌های روانشناسی عمدتاً به بخش‌های پژوهش (تحقیقات روانشناسی)، آموزش (دانشگاهی، کارگاه، آموزش روانی)، روان‌درمانی (فردی/گروهی) و مشاوره (فردی، گروهی، سازمانی، تیمی) تقسیم‌ می‌شود.

??روانشناسی بعنوان حوزه‌ای بین‌رشته‌ای

امروزه، روانشناسی دیگر حوزه‌ای مجزا از دانش نیست و بطور عمده در تعامل با حوزه‌های زیستی (بویژه علوم اعصاب) و حوزه‌های اجتماعی عمل می‌کند. بطور عمده، امروزه در روانشناسی سعی بر شناخت فعالیت‌های مغزی بعنوان زیربنا، فرآیندهای ذهنی و کنش‌وری‌های آشکار و ناآشکار فرد بعنوان حد میانی و کنش‌ری و تعاملات اجتماعی بعنوان روبنا است.

همچنین، محدوده بین‌رشته و مشترک روانشناسی اجتماعی (که در جامعه‌شناسی، بعنوان جامعه‌شناسی خرد شناخته می‌شود) و نیز روانشناسی (جامعه‌شناسی) صنعتی و سازمانی، دو نمونه بسیار مهم از تلاقی و تاثیر در هم تنیده دو رشته روانشناسی و جامعه شناسی با یکدیگرند.

??چه چیزهایی روانشناسی نیستند

یکی از موضوعات بسیار مهم امروز، موارد شبه علمی و شبه روانشناختی هستند که توسط افراد شیاد و غیر متخصص و برای ایجاد حاشیه سودهای غیر اخلاقی به حوزه روانشناسی مرتبط شده‌اند. بسیاری از کتب روانشناسی موجود در بازار، با وجودی که علی الظاهر عنوان روانشناسی دارند، اما در بهترین حالت کتاب‌های بدِ نصیحت‌های خوب هستند.

هیچ روانشناسی به دنبال راه حل دادن و یا تصمیم‌گیری بجای دیگران نیست. تمامی فرآیند روان‌درمانی بر اساس افزایش ظرفیت پذیرش دردهای زندگی، افزایش تحمل افراد در مواجهه با دردهای زندگی، پذیرش مسئولیت اعمال و تصمیمات فردی و از همه مهم‌تر، رسیدن به نقطه تصمیم‌گیری شخصی است. همچنین، مطالبی که مربوط به سلوک و عرفان‌های شرقی (هندی، چینی، ژاپنی و …) هستند، ارتباطی به روانشناسی ندارند.

افزون بر این، بر خلاف تصور نادرست رایج از روانشناس بعنوان فالگیر و پیشگو، هیچ روانشناسی نمی‌تواند صرفاً با دیدن و تعامل با دیگران بصورت گذار و در زندگی روزمره پی به مسایل درون‌روانی آنها ببرد و برای این امر، لازم به صرف جلسات مشاوره، اجرای آزمون‌های روانی و شخصیتی، و ارزیابی‌های متعدد تخصصی است.

??اخلاق حرفه‌ای در روانشناسی

از دید قانونی در سراسر جهان، در هر محدوده و قلمرو، روانشناسی را قانون آن محدوده مشخص می‌نماید. در ایران، روانشناس فردی است که حداقل دارای دو دوره تحصیلاتی از سه دوره دانشگاهی (لیسانس، فوق لیسانس، و دکترا) بوده و مجوز مکتوب و رسمی فعالیت روانشناسی/مشاوره را از سازمان نظام روانشناسی و مشاوره ج.ا.ا، نظام پزشکی، و یا سازمان بهزیستی داشته باشد. پروانه فعالیت قابل استعلام بوده و بازه زمانی ۲ تا ۳ ساله دارد که در پایان هر دوره، لازم به ارزیابی و تمدید مجدد است.

روانشناسان طبق تعهدات اخلاقی و سازمانی خود موظف به رازداری و عدم افشای اطلاعات مراجعان خود هستند. موارد الزام به افشای اطلاعات، شامل احتمال خودکشی، دیگرکشی و سوءرفتار (از بدرفتاری تا تجاوز) در آینده است و حتی اتفاقاتی که در زندگی گذشته فرد در جلسات روانشناسی مطرح می‌شوند، از نظر حرفه‌ای و قانونی برای از سوی روانشناس ممنوع هستند. در موارد آموزشی که جلسه ضبط می‌شود، لازم است رضایت کتبی از مراجعان روانشناسی دریافت شود. هرگونه ضبط صدا یا تصویر در جلسات روان‌درمانی از سوی مراجعان عملی غیراخلاقی و ممنوع محسوب می‌شود و لازم است دیگرانی که قرار است محتوای جلسه را بشنوند، خود در جلسه حاضر شوند.

در موارد آموزشی و یا نظارت که لازم به معرفی پرونده است، طبق سرفصل‌های اصول اخلاقی، لازم است هویت مراجعان مخفی بماند تا کسی غیر از درمانگر از آن با خبر نشود. در موارد قانونی، صرفاً بر اساس حکم دادگاه، روانشناسان بعنوان کارشناسان رسمی در چهارچوب قانونی و اخلاقی موظف به پاسخگویی به مَراجع قضایی ذی‌صلاح هستند.

 

??روابط روانشناسان و مراجعان

تنها رابطه تعریف شده بین روانشناس و مُراجع وی، رابطه درمانی است؛ یعنی حضور مراجع در جلسات فردی/گروهی و ملاقات و تبادل نظر و دریافت درمان/مشاوره از روانشناس در مطب/کلینیک/ کارگاه. نکته بسیار مهم در روابط روانشناسان با مراجعان خود این است که هیچ روانشناسی حق ندارد به هیچ شکلی هیچ گونه رابطه‌ای خارج از چهارچوب تعریف شده و مشخص روان‌درمانی با مراجع خود داشته باشد. داشتن هرگونه رابطه (عاطفی، دوستی، کاری، و …) و دریافت هدیه از مراجعان در فرآیند روان‌درمانی و تا حداقل ۳ سال بعد از اتمام روند درمانی، در سرتاسر جهان برای روانشناسان ممنوع است و قابلیت پیگرد قانونی دارد.

از دیدگاه روانشناسی، رابطه غیر از رابطه درمانی با مراجع از سوی روانشناس نشانگر مشکلات روانشناختی خود روانشناس (انتقال متقابل) بوده و سوءاستفاده وی از جایگاه قدرتش محسوب می‌شود و نه تنها در ایران، که در سراسر جهان تخلف جدی حرفه‌ای است و تا لغو دایمی پروانه فعالیت روانشناس نیز پیش خواهد رفت.

همچنین، از آنجایی که روانشناسی مستلزم جلسات حضوری روبرو است، مشاوره‌های تلفنی، تلویزیونی و اینترنتی صرفاً بعنوان خطوط مقابله با بحران و تحت نظر مراجع رسمی و قانونی معتبر است و هیچ روانشناسی نمی‌تواند خودسرانه برای مراجعان خود چنین خدماتی دایر نماید.

??در ویدئوی زیر به طور مختصر به روانشناسی و حدود وظایف و عملکرد آن پرداخته شده است??

✅(در صورت جذابیت و علاقمندی به موضوع، مطلب را برای دیگران نیز بازنشر فرمایید).
?کانال #دکترامیرمحمدشهسوارانی
???????
TELEGRAM:
https://t.me/DrAmirMohammadShahsavarani
INSTAGRAM:
http://bit.ly/IPBSES-Institue